Καρπασία
Έξω από το Ριζοκάρπασο βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Καρπασίας, που την έχτισε, όπως λέει η παράδοση, ο μυθικός βασιλιάς της Κύπρου Πυγμαλίωνας. Από την πόλη αυτή πήρε το όνομά της ολόκληρη η χερσόνησος, που αρχίζει από το Τρίκωμο και καταλήγει στο μοναστήρι του Αποστόλου Αντρέα.Είναι αλλιώτικη η γη της Καρπασίας από τα άλλα μέρη του νησιού μας. Οι χαμηλοί λόφοι που προβάλλουν κάθε λίγο σκεπάζονται με πεύκα, χαρουπιές, αγριελιές, σχινιές, μερσινιές και αόρατους. Στις μικρές ή μεγαλύτερες πεδιάδες που σχηματίζονται ανάμεσα στους λόφους καλλιεργούσαν οι εργατικοί Καρπασίτες το σιτάρι τους και τα καπνά τους. Στα όμορφα δαντελωτά ακρογιάλια της χερσονήσου υπήρχαν πριν από την εισβολή πολλά αλιευτικά καταφύγια, από τα οποία ξεκινούσαν οι τράτες και οι ψαρόβαρκες για το καθημερινό ψάρεμα.
Τα μεγαλύτερα χωριά της περιοχής είναι το Τρίκωμο, η Ακανθού, το Ριζοκάρπασο και η Γιαλούσα.
Η χερσόνησος της Καρπασίας είναι γνωστή σαν η Χερσόνησος των Αγίων, γιατί εκεί έζησαν πολλοί άγιοι, όπως ο άγιος Φίλωνας, ο άγιος Συνέσιος, ο άγιος Θέρισσος και η αγία Φωτεινή.
Η Καρπασία γέννησε πάρα πολλούς ήρωες και αγωνιστές της ελευθερίας. Πολλοί Καρπασίτες πολέμησαν στην Ελλάδα στα χρόνια της επανάστασης του 1821. Ο εθνικός μας ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης, στο ποίημά του «Η 9η Ιουλίου 1821», αναφέρει και τα εξής:
Είπαν μου πως εφύασιν ποτζεί που το Καρπάσιν μια κοπή παίδχιοι τοπκιανοί τζαι πως επήαν πέρα- πέρα στους λας που πολεμούν τζαι παν κατά την Πόλη.
Ακόμα όμως μεγαλύτερη ήταν η συμμετοχή της Καρπασίας στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, το 1955-59. Μερικοί από τους ήρωες εκείνων των χρόνων ήταν οι πιο κάτω: Οι Πέτρος Γιάλλουρος και Παναγιώτης Κάσπης από το Ριζοκάρπασο, ο Σταύρος Στυλιανίδης από τη Γιαλούσα, ο Ηλίας Παπακυριακού από τη Λυθράγκωμη, ο Ανδρέας Παρασκευά από την Κώμα του Γιαλού, οι Γιάννης Στυλιανού και Νίκος Καραντώνης από το Τρίκωμο.
Σήμερα η Καρπασία είναι η χερσόνησος των ηρωικών εγκλωβισμένων μας. Πολλοί κάτοικοι της Καρπασίας και ιδιαίτερα του Ριζοκάρπασου μένουν ριζωμένοι στα σπίτια τους, απομονωμένοι, μα και περήφανοι υπερασπιστές της πατρικής γης τους, περιμένοντας υπομονετικά τη μεγάλη μέρα που θα χτυπήσουν χαρμόσυνα οι καμπάνες της λευτεριάς.
Πηγή: Βιβλίο Δεν Ξεχνώ και Αγωνίζομαι
(Υπουργείο Παιδείας, 1999)